Het was de onderzoeker, fysicus en neurowetenschapper Paul MacLean die de theorie van het "drie-enige brein" ("tri-une brain") ontwikkelde.

Hoe werkt het drie-enige brein?

In de loop van de evolutie zijn er drie breinen ontstaan, gaande van zeer primitief tot uiterst complex. Zie onderstaand figuur.

Het drie-enige brein van Paul MacLean

1. Het reptielenbrein

Dit is het oudste deel van ons brein. Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor het automatisch regelen van onze ademhaling, bloedsomloop, hartslag, temperatuurregeling. Daarnaast zitten hier ook onze overlevingsinstincten (voeding), en onze voortplantingsdrang (seksueel gedrag). Met andere woorden onze meest primitieve levensfuncties die noodzakelijk zijn voor ons eigen voortbestaan en het voortbestaan van de menselijke soort.

Gedrag dat in verband gebracht kan worden met het reptielenbrein is: agressie, dominantie, paringsdrift, bezetenheid, woede, razernij, dwangmatigheid, aanbidding, angst, hebzucht. Het wilde beest in ons dat er enkel op gericht is te overleven en voort te planten. Het reptielenbrein denkt niet na en het onthoudt ook niet. Het reageert gewoon primitief op externe prikkels. In situaties zoals oorlog, voedselrellen, grote schaarste, zien we mensen vaak veranderen van vredelievende, liefhebbende vaders en moeders, tot verschrikkelijke moordende vechtmachines.

2. Het limbisch brein

Het limbisch brein omvat alles wat met emoties en affectieve toestanden te maken heeft. Hier zitten alle positieve gevoelens zoals liefde, genegenheid, maar ook negatieve zoals angst en verdriet. Het limbisch systeem zorgt ervoor dat we gebeurtenissen onthouden, zodat we ze kunnen herhalen of vermijden.

Toch is het limbisch brein er vaak voor verantwoordelijk dat we irrationele dingen doen. Dingen die we met ons normaal logisch verstand nooit zouden doen. Koopwoede, overspel, schransen tot we er ziek van worden, alcohol drinken tot we op onze benen niet meer kunnen staan, enz.

3. De neocortex

Het laatste toegevoegde deel van ons verstand is wat we kennen als onze eigenlijke hersenen. Deze zorgen voor het opdoen van kennis, het leervermogen, het gebruiken van een taal, het analyseren en oplossen van problemen, creativiteit, logisch denken, enz. Ook morele waarden en normen bevinden zich hier. Het feit dat je dit artikel leest en begrijpt, heb je te danken aan de neocortex.

De onderlinge samenhang

We denken allemaal van onszelf dat we slimme en nadenkende mensen zijn, die geen domme beslissingen nemen, omdat we altijd goed nadenken. Toch worden de meeste beslissingen getroffen op basis van instincten en emoties. Ons reptielenbrein, maar vooral ons emotioneel brein heeft immers sterk de neiging om ons denkend brein te overheersen. En in situaties waar overleving aan de orde is, neemt het reptielenbrein het helemaal over, gelukkig maar. Stel je voor dat je aangevallen wordt door een wild dier, of dat je plotseling langs alle kanten beschoten wordt door vijandige soldaten, dan is je eerste reactie vluchten of vechten. Je gaat niet eerst even staan nadenken wat je zal doen. Pas wanneer het eerste gevaar geweken is, ga je nadenken hoe je je eruit kan redden.

Toch zien we vaak bij onszelf en bij anderen dat we belangrijke vaak onherroepelijke beslissingen nemen tijdens momenten van grote vreugde of grote woede. De aankoop van iets dat we niet nodig hebben of het kapot slaan van iets dat we maar al te zeer nodig hebben. Erger nog: het slaan of mishandelen van geliefden bij een uitslaande ruzie. Allemaal zaken waarbij ons reptielenbrein en ons limbisch systeem de overhand hebben op ons denkend verstand. Zaken waar we achteraf verschrikkelijk veel spijt van hebben.

Bron, ingekort door B.M. Sietses